राज्यसभा हे भारतीय संसदेतील जेष्ठ सभागृह आहे. राज्यसभेत २५० सभासद असून त्यातील १२ सभासदांची नेमणुक राष्ट्रपती
विविध क्षेत्रातील (कला, साहित्य, विज्ञान व समाजसेवा) मान्यावरांमधुन
करतात. इतर २३८ सभासदांची निवड राज्य व केंद्रशासीत प्रदेश विधिमंडळ करतात.
राज्यसभेचा कार्यकाळ ६ वर्षांचा असून एक तिमाही सभासदांची निवड दर दोन वर्षांनी होते. राज्यसभेचे सत्र कायमस्वरुपी असून ते लोकसभेप्रमाणे विलीन होत नाही. राज्यसभा व लोकसभा यांना सम अधिकार आहेत, शिवाय धन विधेयक (Money/Supply Bill) जेथे लोकसभेस अध्यारोही अधिकार आहेत. जर परस्पर विरोधी ठराव झाल्यास एक संयुक्त बैठक घेतली जाते. परंतु लोकसभेची सभासद संख्या दुप्पट असल्याने त्यांना बहुमत मिळुन जाते.
राज्यसभेचे अध्यक्ष हे पदेन भारतीय उपराष्ट्रपती असतात. राज्यसभेचे उपाध्यक्ष यांची निवड सदस्य मतदानाने होते. अध्यक्षांच्या गैरहजरीत उपाध्यक्ष सभेचे कामकाज पाहतात.
राज्यसभेचे पहिले सत्र बैठक मे १३, १९५२ साली झाली.
सदस्य पात्रता:
१) ती व्यक्ती भारताचा नागरिक असली पाहिजे.
२) त्या व्यक्तीचे वय ३० वर्ष पुर्ण असावे.
३) संसदेने प्रतिनिधीत्वाविषयी जे कायदे ठरवुन दिलेले आहेत, त्या कायद्यामधील अटी त्या व्यक्तीने पूर्ण केलेल्या असाव्यात.
४) एकावेळी एकाच सभागृहाचा सदस्य असावा.
एकुण: २४२ [१]
पदाधिकारी: भारताचे उपराष्ट्रपती हे राज्यसभेचे पदसिध्द सभापती असुन त्यांचा कार्यकाल एकुण ५ वर्षाचा असतो. राज्यसभेचे अध्यक्षपद आणि कामकाजाचे नियोजन उपराष्ट्रपती मार्फत केले जाते.
त्याचप्रमाणे राज्यसभेमधील सदस्यांमधुनच एक उपाध्यक्ष निवडला जातो. जो अध्यक्षांच्या अनुपस्थितीत कामकाज सांभाळतो.
राज्यसभेचा कार्यकाळ ६ वर्षांचा असून एक तिमाही सभासदांची निवड दर दोन वर्षांनी होते. राज्यसभेचे सत्र कायमस्वरुपी असून ते लोकसभेप्रमाणे विलीन होत नाही. राज्यसभा व लोकसभा यांना सम अधिकार आहेत, शिवाय धन विधेयक (Money/Supply Bill) जेथे लोकसभेस अध्यारोही अधिकार आहेत. जर परस्पर विरोधी ठराव झाल्यास एक संयुक्त बैठक घेतली जाते. परंतु लोकसभेची सभासद संख्या दुप्पट असल्याने त्यांना बहुमत मिळुन जाते.
राज्यसभेचे अध्यक्ष हे पदेन भारतीय उपराष्ट्रपती असतात. राज्यसभेचे उपाध्यक्ष यांची निवड सदस्य मतदानाने होते. अध्यक्षांच्या गैरहजरीत उपाध्यक्ष सभेचे कामकाज पाहतात.
राज्यसभेचे पहिले सत्र बैठक मे १३, १९५२ साली झाली.
सदस्य पात्रता:
१) ती व्यक्ती भारताचा नागरिक असली पाहिजे.
२) त्या व्यक्तीचे वय ३० वर्ष पुर्ण असावे.
३) संसदेने प्रतिनिधीत्वाविषयी जे कायदे ठरवुन दिलेले आहेत, त्या कायद्यामधील अटी त्या व्यक्तीने पूर्ण केलेल्या असाव्यात.
४) एकावेळी एकाच सभागृहाचा सदस्य असावा.
नियुक्ति
राज्यसभा सदस्यांची निवड प्रत्येक राज्यातील विधानसभेमार्फत होते. प्रत्येक राज्यासाठी जागा निर्धारीत आहेत व समान नसुन लोकसंखेप्रमाणे ठरविण्यात आल्या आहेत. २००६ मधील जागा संख्या पुढील प्रमाणे आहे:| राज्य | जागा | |
|---|---|---|
| १ | अरुणाचल प्रदेश | १ |
| २ | आंध्र प्रदेश | १८ |
| ३ | आसाम | ७ |
| ४ | उत्तर प्रदेश | ३१ (फक्त ३० जागा भरल्या आहेत्) |
| ५ | उत्तराखंड | ३ |
| ६ | ओडिशा | १० |
| ७ | कर्नाटक | १२ |
| ८ | केरळ | ९ |
| ९ | गुजरात | ११ |
| १० | गोवा | १ |
| ११ | छत्तीसगढ | ५ |
| १२ | जम्मू आणि काश्मीर | ४ |
| १३ | झारखंड | ६ |
| १४ | तमिळनाडू | १८ |
| १५ | त्रिपुरा | १ |
| १६ | दिल्ली | ३ |
| १७ | नागालँड | १ |
| १८ | पंजाब | ७ |
| १९ | पुडुचेरी | १ |
| २० | पश्चिम बंगाल | १६ |
| २१ | बिहार | १६ |
| २२ | मणिपूर | १ |
| २३ | मध्य प्रदेश | ११ |
| २४ | महाराष्ट्र | १९ |
| २५ | मिझोरम | १ |
| २५ | मेघालय | २ |
| २७ | राजस्थान | १० |
| २८ | सिक्किम | १ |
| २९ | हरियाणा | ५ |
| ३० | हिमाचल प्रदेश | ३ |
| ३१ | नामांकित | १२ (फक्त १० जागा भरल्यात) |
सदस्यत्व
सत्र
सामान्यतः राज्यसभेचे दर वर्षी ३ सत्र होतात.[१]पदाधिकारी: भारताचे उपराष्ट्रपती हे राज्यसभेचे पदसिध्द सभापती असुन त्यांचा कार्यकाल एकुण ५ वर्षाचा असतो. राज्यसभेचे अध्यक्षपद आणि कामकाजाचे नियोजन उपराष्ट्रपती मार्फत केले जाते.
त्याचप्रमाणे राज्यसभेमधील सदस्यांमधुनच एक उपाध्यक्ष निवडला जातो. जो अध्यक्षांच्या अनुपस्थितीत कामकाज सांभाळतो.
संदर्भ
- १९५२ पासुन राज्यसभेतील सभासदांची सुची राज्यसभा संकेतस्थळ.
हेही पाहा
बाह्य दुवे
- अधिकृत संकेतस्थळ (इंग्लिश मजकूर)
No comments:
Post a Comment